Сүлейменова М.Б., Базар Ә.Б., Кенжебаева Г.Д.
ҚАЗАҚСТАННЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ДАМУЫНЫҢ ӨЗЕКТІ МӘСЕЛЕЛЕРІ *
Аннотация:
мақала әртараптандыруды және инвестициялар тартуды қоса алғанда, шешімдерді ұсына отырып, Қазақстан экономикасының проблемаларын талдайды. Ол елдің тұрақты әр түрлі дамуын қамтамасыз ету үшін бірлескен күш жігердің маңыздылығын атап көрсетеді
Ключевые слова:
Қазақстан, экономика, даму, инвестиция, инновация, әл-ауқат, әртараптандыру, стратегия
Кіріспе
Қазақстан елінің әл-ауқаты тікелей экономикасының даму деңгейіне байланысты. Тәуелсіздік алғаннан бері түрлі реформалар мен өзгерістер экономиканы нарықтық бағытта оң әсер беруіне әсер етті. Дегенмен, әлемдік дағдарыстар мен ресурсқа тәуелді экономика мәселесі әлі де өзекті. Осылайша, Қазақстан ең өзекті және стратегиялық маңызды міндеттердің бірі экономикасын дамыту деп айтуға болады. Ұлттың экономикалық әл-ауқаты мен тұрақты өсуі елдің еңсеру керек қиындықтарды шешу қабілетіне байланысты. Соны қалай реттеуге болатынын біз ғылыми материалдарды енгізу, талдау және зерттеу әдістерін қамтитын құрылымға сүйене отырып, Қазақстанның қазіргі экономикалық мәселелерін шешуге жол ашамыз.
Материалдар мен әдістер
Қазақстан экономикасының алдында тұрған өзекті мәселелерді тереңірек түсіну үшін біз көрнекті ғалымдар мен экономистер жүргізген ғылыми мақалалар мен зерттеулерден алынған мәліметтердің бай жиынтығына жүгінеміз. Осы материалдарда талқыланатын негізгі проблемалардың бірі Қазақстан экономикасының табиғи ресурстарды, әсіресе мұнай мен газды өндіру мен экспорттауға айтарлықтай тәуелділігі болып табылады. Бұл тәуелділік елді әлемдік шикізат нарықтарындағы бағаның тұрақсыздығымен байланысты тәуекелдерге ұшыратады, бұл ресурстарды тиімді басқару мәселесін өзекті етеді.
Тағы бір маңызды мәселе - экономиканың теңгерімсіз құрылымы. Кейбір жағдайларда кейбір секторлар басқаларға қарағанда дамыған, бұл экономикалық дамуда қиындықта мен тәуекелдерді тудыруы мүмкін. Бұл әртүрлі және инновациялық секторларды құру қажеттілігін көрсетеді.
Зерттеу әдістері
Өзекті экономикалық проблемалардың шешімдерін әзірлеу үшін зерттеудің жүйелі әдістері қажет:
Қазақстан экономикасының өзекті мәселелері интеграцияланған тәсілді және терең талдауды талап етеді. Осы зерттеу әдістерінің көмегімен осы проблемаларды тиімді шешу елдің тұрақты дамуын және қазіргі заманғы сын қатерлерді еңсеруді қамтамасыз етеді
Зерттеу нәтижелері
Ғылыми материалдарды мұқият талдап, зерттеу әдістерін қолданғаннан кейін біз Қазақстанның өзекті экономикалық мәселелерін шешуге ықпал ететін нәтижелерді ұсына аламыз.
Біріншіден, экономиканы әртараптандыруға ұмтылу, яғни, негізгі тұжырымдардың бірі-ел экономиканы әртараптандыруы керек. Бұл тек өндіруші секторларды ғана емес, сонымен қатар ақпараттық технологиялар, агроөнеркәсіп, жеңіл өнеркәсіп және қызметтер сияқты басқа салаларды дамытуды білдіреді. Қосылған құны жоғары және инновация әлеуеті бар секторлар мұнай мен газ бағасының ауытқуының әсерін азайта алады. Еліміздегі өңдеуші кәсіпорындардың үлесі бірқалыпты екендігін кесте - 1 көруге болады.
Кесте-1. Қазақстан өнеркәсіп көрсеткіштері
|
Көрсеткіш |
2015 |
2016 |
2017 |
2018 |
2019 |
|
ЖІӨ-дегі өңдеу өнеркәсібінің үлесі, % Өнеркәсіптік өндірістің жалпы көлеміндегі өңдеу өнеркәсібінің үлесі, % Негізгі капиталға инвестициялардың жалпы көлеміндегі үлесі, шикізат тауарларының%, Экспорттың жалпы көлемінің % Өңделген тауарлар, экспорттың жалпы көлемінің % Негізгі құралдардың жаңару коэффициенті, % |
10,3 39,3
11,0 69,4
30,6
10,4 |
11,3 42,3
10,8 64,9
35,1
10,0 |
11,3 40,4
11,2 67,7
32,3
9,9 |
11,4 37,8
11,2 74,2
25,8
9,8 |
11,4 38,5
7,9 75,6
24,4
9,9 |
Екіншіден, инвестицияларды тарту, яңни, экономиканы сәтті әртараптандыру үшін айтарлықтай инвестициялар қажет. Жолдардың бірі-жергілікті және шетелдік инвесторлар үшін елдегі инвестициялық мүмкіндіктерді белсенді түрде ілгерілету. Бюрократиялық кедергілерді азайту және қолайлы инвестициялық ортаны құру жаңа ресурстарды тартуы мүмкін. Бұл шет елдік инвестицияларды арттыра алады. Мысалы, 2022 жылы өңдеу өнеркәсібіне шетелдік инвестициялардың көлемі 10 жылдағы ең жоғары мәнді көрсетті – 5 5,6 млрд АҚШ доллары. Үкімет ағымдағы жылдың ақпан айында өңдеу өнеркәсібін дамытудың 2023-2029 жылдарға арналған тұжырымдамасының жобасын бекітті, тіпті оған 500 млрд теңгеден астам қаражат жұмсауды жоспарлап отыр. Бұл ақшаға елімізде 868 жаңа жоба және 147 мың жұмыс орны пайда болуы тиіс. Бұлардың көп бөлігі шет елдік инвестиция есебінен болады.
Үшіншіден, білім мен инновацияны күшейту, себебі қазіргі экономика білікті жұмыс күші мен инновациялық шешімдерді қажет етеді. Осы бойынша елімізде, жылдан жылға мемлекеттік бюджет шығыстары өсуде: мәселен, 2021 жылы бұл салаға 3,7 трлн теңге немесе мемлекеттік бюджет шығыстарының жалпы сомасының 20,5% - ы жіберілді, 2020 жылмен салыстырғанда 17,2% - ға артық. Жалпы, 10 жыл ішінде 20 трлн теңге бөлінді, ал осы кезеңдегі орташа жылдық өсу қарқыны 15% құрады. Бұл белгілі бір деңгейде бірақалыпты жағдай туындатуға мүмкіндік берді. Алайда, бұл қаражаттардың мақсатты қолданылуының да рөлі маңызды.
Нәтижелерді талдау
Жоғарыда көрсетілген нәтижелерді талдап қарасақ, Қазақстанның өзекті экономикалық проблемаларын шешу кешенді және көп қырлы тәсілді талап ететінін түсінуге мүмкіндік береді. Ол сондай-ақ ұзақ мерзімді стратегияларды әзірлеудің және іс-шараларды дәйекті түрде жүзеге асырудың маңыздылығын көрсетеді. Бұл мәселелерді бір күнде шешу мүмкін емес екенін және тұрақты түрде күш пен келісілген әрекеттерді қажет ететінін түсіну маңызды. Жалпылама, Қазақстан экономикасы үшін ресурстық тәуелділіктен арылып, әртараптанған, жан-жақты дамыған экономикалық модель қажет. Ол модель, белгілі бір деңгейде, Қазақстанның бар мүмкіндіктерін қолдануға және ресурстардан түсетін табысты өзге өңдеуші салаларға тиімді жұмсалуын қажет етеді. Одан басқа, шет елдік инвестициялаудың артықшылығын атап өтуге болады. Тәуелсіздік алғаннан бері тұңғыш президент Н.Ә.Назарбаевтың алғашқы 5 жылда шет елдік ірі компанияларға салықтан босатуы еліміздің кейінгі жылдары табысты экономика құруына оң әсерін бергені әлі де есімізде. Ендеше, осындай тәжірибе бар бола тұра, өзге салаларды да дамыту біздің еліміздің экономикасының дамуының ең өзекті мәселелерін шеше алады деп айтуға болады.
Қорытынды
Қазақстанның өзекті экономикалық проблемаларын шешу - бұл елдің болашағы үшін маңызды міндет. Экономиканы әртараптандыру, инвестицияларды тарту, білім беру мен инновацияларды дамыту және ресурстарды тиімді басқару - тұрақты және әртүрлі экономикалық дамудың негізгі жолдарының бірі. Осы проблемаларды шешу бойынша нақты шаралар қабылдау экономиканы орнықты етіп қана қоймай, азаматтардың өмір сүру деңгейін көтеруді де қолдайды. Мұндай стратегияларды іске асыру мемлекеттің, бизнес-сектордың және тұтастай қоғамның белсенді қатысуын талап ететінін атап өту маңызды.
Номер журнала Вестник науки №11 (68) том 4
Ссылка для цитирования:
Сүлейменова М.Б., Базар Ә.Б., Кенжебаева Г.Д. ҚАЗАҚСТАННЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ДАМУЫНЫҢ ӨЗЕКТІ МӘСЕЛЕЛЕРІ // Вестник науки №11 (68) том 4. С. 906 - 911. 2023 г. ISSN 2712-8849 // Электронный ресурс: https://www.вестник-науки.рф/article/11182 (дата обращения: 17.05.2024 г.)
Вестник науки СМИ ЭЛ № ФС 77 - 84401 © 2023. 16+