'
Көкенай М.Ж.
ТАЗАРТУ ҚАЗБАЛАРЫНДА МАССИВ ЖАҒДАЙЫН БАСҚАРУ ТӘСІЛДЕРІНЕ ШОЛУ *
Аннотация:
бұл мақалада тазарту қазбаларында массив жағдайын басқару тәсілдерін қарастырамыз. Кенорындарды игеру тәжірибелінде тау жыныстары массивінің жай-күйін басқарудың бірнеше тәсілдеріне тоқталдым
Ключевые слова:
массив, кентірек, бекітпе, толтырма
УДК 622.271
Көкенай М.Ж.
2-курс студенті «Тау-кен ісі магистрі"
Дәулет Серікбаев атындағы Шығыс Қазақстан техникалық университеті
(Өскемен, Қазақстан)
ТАЗАРТУ ҚАЗБАЛАРЫНДА МАССИВ ЖАҒДАЙЫН БАСҚАРУ ТӘСІЛДЕРІНЕ ШОЛУ
Аннотация: бұл мақалада тазарту қазбаларында массив жағдайын басқару тәсілдерін қарастырамыз. Кенорындарды игеру тәжірибелінде тау жыныстары массивінің жай-күйін басқарудың бірнеше тәсілдеріне тоқталдым.
Түйін сөздер: массив, кентірек, бекітпе, толтырма.
Тау-кен жыныстары массивінің жай-күйін басқарудың мақсаты кен орындарын игерудің әртүрлі сатыларында тау-кен жұмыстарын жүргізу кезінде туындайтын тау-кен қысымының қауіпті көріністерін азайту немесе болдырмау. Кен жұмыстары мен өндіру механизмдері орналасқан қолданыстағы камералардың, блоктардың, панельдердің забой маңындағы кеңістігінде тау-кен қысымын басқаруға ерекше назар аударылады [6].
Тау-кен қысымын басқару-бұл қауіпсіз еңбек жағдайларын қамтамасыз ету және кенорындарын пайдаланудың қажетті өндірістік жағдайларын жасау мақсатында тазалау забойлары мен тау-кен қазбаларындағы тау-кен қысымын реттеу бойынша іс-шаралар жиынтығы.
Кенорындарды игеру тәжірибелерінде тау жыныстары массивінің жай-күйін басқарудың келесі тәсілдері қолданылады [1, 7]:
Тау жыныстары массивінің жай-күйін басқарудың қарастырылатын тәсілі кендер мен тау жыныстары беріктігі жоғары және пайдалы қазбаның салыстырмалы құндылығы төмен болған кезде, сондай-ақ, жер бетін жылжудан сақтау қажет болған кезде қолданылады.
а) - өңделген жыныстарды кентіректермен ұстап тұру,
б) - тау қысымын құлату арқылы басқару,
в) - өңделген кеңістікті толтырмалау,
h-алынатын қабаттың биіктігі.
Сурет 1. Тау жыныстары массивінің жағдайын басқару тәсілдері.
Толтырма материалдары ретінде ұсақталған бос жыныстар, құм, қиыршық тас, металлургиялық зауыттардың шлактары және байыту фабрикаларының қалдықтары қолданылады.
Толтырмалау дегеніміз қазбаларды өндіріс қалдықтарымен, бос жыныстармен, байыту фабрикаларының қалдықтарымен немесе басқа материалдармен толтыру болып табылады. Толтырма шығындарды талап етеді, бірақ қабаттың қорын кентіректерді қалдырмай, жанама жыныстардың құлауын болдыртпай және кеннің ең аз шығыны мен құнарсыздануын қамтамасыз етуге, жер бетін және үстінгі тау жыныстары массивін сақтауға, жанғыш қауіпті кендерді игеруге, өндіріс қалдықтарын жер астына қалдыруға мүмкіндік береді.
Толтырманы түсті, сирек кездесетін, асыл және радиоактивті металдар кендерінің бағалы және орташа құндылығын, жоғары сапалы темір кендерін кейде тау-кен химиялық шикізаттарын игеруде қолданады.
Толтырмалаудың барлық тәсілдерін екі топқа бөлуге болады: біріншісі - толтырма қоспасының компоненттері өзара әрекеттеспейді, екіншісі - компоненттердің өзара әрекеттесуі кезінде олардың физикалық немесе химиялық жай-күйі өзгереді [6, 7].
Бірінші топқа құрғақ және гидравликалық толтырмалау тәсілдері жатады, екінші топқа – қатайғыш толтырмалау жатады.
Құрғақ толтырмалау кезінде өңделген кеңістікті толтыру кезінде ол бекітілмеген реттелетін массив жасалады. Құрғақ толтырмамен жасалған жасанды массивтің негізгі кемшіліктері-біртекті емес тығыздық және едәуір шөгу (20-да 40% - ға дейін). Қазылған кеңістікте толтырма материалдарын орналастыру өз салмағының әсерінен (өздігінен ағатын толтырмалау), әртүрлі механизмдер мен машиналардың көмегімен (машиналық толтырмалау) және материалды сығылған ауа ағысымен лақтыру арқылы (пневмокладка) жүзеге асырылуы мүмкін.
Гидравликалық толтырма толтырмалау процесін қарқындату арқылы тығыз жасанды массив алуға мүмкіндік береді. Алайда бұл жағдайда жасанды массив үлкен аумақты аршуға жол бермейді. Гидравликалық толтырма кезінде дренажды ұйымдастыру және судың көп мөлшерін шығару проблемасы туындайды.
Қатайғыш толтырмалар көп жағдайда міндетті компоненті ретінде гидратация нәтижесінде сумен барлық компоненттерді монолитке байланыстыратын тұтқыр материал алынады. Ол жасанды массивтің едәуір аршылуына жол береді, сондай-ақ жарылыс жұмыстарының әсерінен туындайтын динамикалық жүктемелерге шыдауға мүмкіндік береді.
Толтырманың бұл түрі басқа тәсілдермен салыстырғанда тазалап алу кезінде қауіпсіздікті айтарлықтай арттыруға, жоғалымдар мен құнарсыздануды азайтуға, әртүрлі мақсаттағы қорғау кентіректеріндегі кен қорын өңдеуді, жер беті мен шахта үстіндегі құрылыстарды сақтауды қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.
Қатайғыш толтырманы қолданудың кемшіліктеріне тұтқырлықтың едәуір шығынын, толтырма кешендерін салуға арналған қосымша күрделі шығындарды, неғұрлым жоғары еңбек шығындарын жатқызуға болады, бұл өз кезегінде кен өндірудің өзіндік құнының артуына әкеледі.
Тау жыныстары массивінің жай-күйін басқару тәсілі әр түрлі нақты жағдайларда тау-кен қысымының динамикалық әсерлерін, температуралық, гидро және газдинамикалық факторларды ескере отырып таңдалады. Тазалау қазбаларында тау-кен қысымын басқару үшін өңделген кеңістікті толтырмалау кеңінен қолданылады.
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР:
Номер журнала Вестник науки №12 (69) том 5 ч. 1
Ссылка для цитирования:
Көкенай М.Ж. ТАЗАРТУ ҚАЗБАЛАРЫНДА МАССИВ ЖАҒДАЙЫН БАСҚАРУ ТӘСІЛДЕРІНЕ ШОЛУ // Вестник науки №12 (69) том 5 ч. 1. С. 629 - 634. 2023 г. ISSN 2712-8849 // Электронный ресурс: https://www.вестник-науки.рф/article/12148 (дата обращения: 19.05.2024 г.)
Вестник науки СМИ ЭЛ № ФС 77 - 84401 © 2023. 16+
*